Varikosel Nedir?

Genellikle testislerinden birinde şişlik oluşan ve varikosel nedir merak eden kişiler üroloji hekimlerine başvururlar. Varikosel testis torbasında bulunan toplardamarların büyümesi ve şişmesi durumudur. Bu damarlar testislerden gelen ve düşük oranda oksijen ve besin içeren kanı taşırlar. Toplardamarlarda akım yönünün geriye doğru olması sonucunda ise şişlik oluşur. Bacaklarda görülen varise benzer şekilde damarlarda oluşan şişlik, bazen dışarıdan da fark edilebilir. Genellikle ergenlik öncesi veya ergenlik çağında görülür. On yaşından küçük çocuklarda seyrektir ve ergenlik döneminden sonra ise nadiren oluşur. Varikosel vakalarının büyük çoğunluğu sol testiste meydana gelir. Varikosel genellikle ağrılı değildir ve tedavi gerektirmez ancak bazı durumlarda tedavi başlanabilir. Ağrı oluşursa testis yeterince gelişemiyorsa veya küçülüyorsa, kısırlığa neden olacaksa tedavi uygulanır. Varikosel hastalığı testislerdeki kan akışının azalmasına ve ısının yükselmesine yol açabilir. Bu durumda testisler daha az sperm üretir ve üretilen spermler de sağlıklı olmaz. Bu yüzden doğurganlık ihtimali de azalır. Varikoselin kısırlık ihtimali oluşturacak duruma gelmesi hâlinde tekrar sağlıklı sperm üretiminin desteklenmesi için erken tedavi gereklidir.

Varikosel Belirtileri Nelerdir?

Varikosel birçok hastada belirti oluşturmaz ve asemptomatik seyreder. Ancak bazı durumlarda şu belirtiler görülebilir:

• Genellikle ayaktayken fark edilen ve uzanma ile rahatlayan donuk, acı verici, genellikle sol taraflı testis ağrısı
• Testis torbasındaki ısının yavaşça artması sonucu hücre kütlesinde azalma görülmesi ile karakterize sol testiste küçülme
• Doğurganlıkta azalma/kısırlık

Varikosel hastalığı damarların anatomik yapısından dolayı genellikle sol testiste görülür. Ancak hastaların %33’ünde iki tarafta da oluşabilir. Sadece sağda oluşan varikosel daha büyük damarlarda oluşabilen sorunlara bağlı ortaya çıkabileceği için bu durumda dikkatli olunmalıdır. Varikosel durumu genellikle kısırlık (infertilite) oluşan erkeklerde görülür. Primer infertiliteye sahip erkeklerin %40’ında varikosel görülür. Sekonder infertilitede bu oran %75-81’e kadar çıkar. Ancak varikoseli olan erkeklerin %75’i kısır değildir ve %80’inde sperm değerlendirmesi normaldir. Doğurgan olmayan çiftlerde yapılan çalışmalarda sperm değerleri anormal olan kişilerde varikosel oranının daha yaygın olduğu bulunmuştur.

Varikosel Nedenleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Varikoselin neden geliştiği henüz net olarak bilinmemektedir ancak genç erkeklerde cinsel organların büyümesinin hızlanması ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle varikosel gelişmesine etki edebilecek herhangi bir risk faktörü yoktur.

Varikosel şiddetine göre üç grupta sınıflandırılır:

• Derece 1 varikosel: Sadece zorlama, ıkınma sırasında elle hissedilebilir.
• Derece 2 varikosel: Zorlama olmadan elle hissedilebilir.
• Derece 3 varikosel: Dışarıdan bakıldığında net olarak fark edilebilir. Tamamen dinlenme sırasında bile olsa görülebilir. Varikosellerde en ağır tip budur.

Varikosel Tanısı Nasıl Konulur?

Varikosel tanısının konulması genellikle kolaydır. Varikosel teşhisi için sağlık kuruluşlarının üroloji bölümüne başvurmak gereklidir. Ürologlar muayene sırasında hastaların varsa şikayetlerini sorgular ve detaylı tıbbi geçmişini öğrenir. Varikosel tanısının doğrulanması için doktor tarafından fizik muayene yapılması önemlidir. Üroloji uzmanları muayenede dış genital organları dikkatle inceler ve testis torbası içerisinde bulunan damarlarda şişlik olup olmadığını kontrol eder. Ayrıca bu bölgedeki damarların düğümlenmesi ciddi sorunlara yol açabileceği için muayene sırasında bu yapılar da incelenir. Ayaktayken testis torbasındaki damarlar daha rahat hissedilir. Bu nedenle inceleme ayakta yapılır. Muayene sırasında doktor, hastadan ıkınmasını ya da öksürmesini isteyebilir. Bu sayede varikosel olması durumunda ne derecede olduğu da belirlenir. Muayene sırasında varikosel iki testiste birden görülebileceği için mutlaka iki testis de incelenir. Ayrıca testis boyutları karşılaştırılır. Varikosel görülen testis torbası genellikle daha küçüktür. Fizik muayene dışında hekim tarafından ultrason testi istenerek tanı doğrulanabilir. Varikosel görülen testisin ultrason ile incelenmesi sırasında şişen toplardamarlardaki kanın geriye doğru akışı görülebilir ve kesin tanı konulur. Sadece sağ tarafta varikosel olması seyrek görülen bir durumdur. Çok nadir olmakla birlikte böbrekte bulunan bir tümör nedeniyle sadece sağda varikosel oluşabilir. Bu durumda böbrek ultrasonu da yapılması gerekebilir.

Varikoselde Sperm Tahlili (Spermiogram) Nedir?

Varikosel kısırlığa neden olabildiği için tanı konulan kişilerde sperm tahlili (spermiogram) yapılabilir. Genellikle iki farklı zamanda spermiogram testi yapılır ve iki test arasında 1-3 hafta olmalıdır. Bu test ile spermlerin sayısı, şekli ve hareket kabiliyeti tespit edilir. Sperm sayısının 5-10 milyon olması durumunda ekstra kan tahlili gereklidir. Kan tahlilinde sperm üretimini etkileyen FSH ve testosteron hormonlarının düzeyine bakılır. Sperm sayısının 5 milyondan az olması durumunda ise bazı genetik testler yapılabilir. Genetik testlerde kromozomlar incelenir.

Varikosel Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Varikosel tanısı konulan bireylerde çoğu zaman tedavi gerekli değildir. Ergenlik çağında olan ve genç erkeklerde testis boyutlarında belirgin farklılık olması durumunda varikosel ameliyatı yapılabilir. Tedavi seçenekleri arasında cerrahi ligasyon (damarın bağlanması) ya da perkütan venöz embolizasyon (küçük bir kesi ile damarların içine girilerek tıkanması) bulunur. Yapılan bazı çalışmalarda varikosel ameliyatı sonrası sperm değerlerinde (3 ila 6 ay arasında) ve kısırlığın giderilmesinde artış görülmüştür.

• Ağrılı varikosellerde cerrahi ligasyon tedavisi uygulanır. Varikosel genellikle donuk tarzda ve acı veren sol testis ağrısına neden olur. Bu ağrı ayaktayken oluşur ve çoğunlukla uzanırken kaybolur.
• 21 yaş ve daha genç erkeklerde varikosel tedavisi öncesi testislerde küçülme olup olmadığı değerlendirilir. Ergenlik dönemine girmiş olan erkeklerde sperm analizi yapılır. Eğer testiste küçülme ya da sperm analizinde anormal değerler varsa cerrahi ligasyon ya da perkütan venöz embolizasyon yapılabilir. Ameliyat sonrasında küçülmüş testisin boyutlarının diğer testis boyutlarına ulaşması ve kısırlığın düzelmesi gerçekleşebilir.
• Subklinik varikosel ultrason ile fark edilen ancak muayenede belli olmayan varikoseldir. Bu durumda cerrahi ya da venöz embolizasyon sperm değerlerinde belirgin bir düzelme sağlamadığı için genellikle uygulanmaz.
• Eğer sperm değerleri normalse her 1-2 yılda bir sperm analizi tekrar yapılarak mevcut durum kontrol edilir.
• Kısırlık istemeyen yetişkin ve yaşlı erkeklerde 2 yılda bir sperm tahlili yapılabilir. Ancak çocuk sahibi olmak istemeyen erkeklerde testisteki rahatsızlık hissinin ortadan kaldırılması için testisi destekleyen iç çamaşırı ve ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.

Varikosel özellikle genç yaşta erkeklerde ortaya çıkan ve kısırlığa yol açabilen bir sağlık sorunudur. Bu nedenle testis boyutları arasında farklılık veya testis ağrısı gibi şikayetleri olan kişilerin mutlaka sağlık kuruluşlarına başvurarak kontrol yaptırmaları gereklidir.